Στη σύγχρονη εποχή τα παιδιά βιώνουν ένα αίσθημα κενού και ματαίωσης ενώ αδυνατούν να δημιουργήσουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Ως εκ τούτου προκύπτει σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη για συναισθηματική στήριξη και εκπαίδευση των παιδιών προκειμένου να αναγνωρίσουν τις ανάγκες αλλά και τις ικανότητές τους. Στο πλαίσιο αυτό οι γονείς και το σχολείο, μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, ζεστασιάς και ασφάλειας βοηθούν τα παιδιά να μαθαίνουν να εκτιμούν τον εαυτό τους και τους άλλους. Οι εκπαιδευτικές τους εμπειρίες δεν αφορούν μόνο σε γνωστικά πεδία, αλλά ανοίγουν το δρόμο για την ανάπτυξη της συναισθηματικής τους νοημοσύνης. Δίνεται η δυνατότητα γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές να συναντηθούν με ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο και να αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα της αντίληψης του εαυτού μας, αλλά και των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Είναι η ενσυναίσθηση, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων αλλά και υγιής μαχητικότητα. Όχι όμως και η συνεχής επιθυμία να αρέσουμε στους όλους. Βάζουμε όρια στον εαυτό μας και στους συνανθρώπους μας και κρίνουμε θετικά αντί να δεχόμαστε τους άλλους όπως είναι. Αντιμετωπίζουμε ειρηνικά τις συγκρούσεις και σε πνεύμα συνεργασίας, αποδοχής και σεβασμού τόσο της προσωπικότητας όσο και των ιδιαιτεροτήτων των άλλων. Μάλιστα οι συναισθηματικές μας αλληλεπιδράσεις ξεκινούν στο οικογενειακό και συνεχίζονται στο σχολικό περιβάλλον, μέσα στα ευρύτερα χωροχρονικά όρια του κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου όπου εντάσσονται.
Οι βασικές κατηγορίες συναισθηματικής νοημοσύνης είναι
Διαχείριση συναισθημάτων: αναγνωρίζω το θυμό, το άγχος, το φόβο και προσπαθώ ουσιαστικά να ηρεμήσω τον εαυτό μου όταν διαταράσσεται.
Ενσυναίσθηση: κατανοώ τα συναισθήματα των άλλων, βάζοντας στην θέση τους τον εαυτό μου.
Επικοινωνία: αναπτύσσω ποιοτικές και κοινωνικές αλληλεπιδραστικές σχέσεις με τους άλλους.
Συνεργασία: αναγνωρίζω την αξία της συμβολής των άλλων και ενθαρρύνω τη συμμετοχή τους σε ότι σκέφτομαι, αισθάνομαι ή θέλω να κάνω και να πω.
Επίλυση συγκρούσεων: χρησιμοποιώ τις συναισθηματικές δεξιότητες για την αντιμετώπιση τους και την ειρηνική επίλυσή τους.
Τη συναισθηματική νοημοσύνη τη μαθαίνουμε σε αντίθεση με την νοημοσύνη που τη διαθέτουμε. Ιδιαιτέρα στην περίπτωση των παιδιών, το να βρουν τη θέση τους στον κοινωνικό τους περίγυρο, να οριοθετήσουν το ρόλο τους στις κοινωνικές σχέσεις και να είναι αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους, είναι το ίδιο σημαντικό όσο και η επιτυχής σχολική επίδοση ή η υγιής συμπεριφορά στη διάρκεια της σχολικής ζωής.
Ένα παιδί με συναισθηματική νοημοσύνη καταφέρνει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα συναισθήματά του, ηρεμεί μόνο του και διατηρεί τις ισορροπίες του, είναι κοινωνικό και δημιουργεί δυνατές και σταθερές φιλίες, αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα, έχοντας ουσιαστικά ψυχική υγεία που θα το αποτρέπει μελλοντικά από τη βίαιη σχολική ή εξωσχολική συμπεριφορά.
Η ευαισθητοποιημένη ανταπόκριση των γονέων και των εκπαιδευτικών στα μηνύματα των παιδιών αποτελούν σημαντικές παραμέτρους της παρεχόμενης εκπαίδευσης και συνδέεται με τα καλύτερα αποτελέσματα ως προς τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών αλλά και ως προς τη σχολική προσαρμογή και τη σχολική επίδοση.
Οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο και η οικογένεια έχουν τη δυνατότητα, αλλά και την υποχρέωση να ενθαρρύνουν και να στηρίζουν το παιδί σε όλες τις πτυχές της καθημερινής του ζωής. Όταν ο μαθητής βιώνει συχνά την επιβράβευση, μαθαίνει να σέβεται τον εαυτό του, αρχίζει να πιστεύει στις δυνάμεις και στις ικανότητές του. Αποκτά την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα δράσης. Τονίζουμε πως όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη την αγάπη και την αποδοχή από τους γονείς και τους δασκάλους τους. Χρειάζονται το δικό τους «έπαινο» για να γίνονται καλύτεροι άνθρωποι. Ακόμα και αν αποτύχουν σε κάτι, ως γονείς και δάσκαλοι, αναγνωρίζουμε την προσπάθειά τους και τα ενισχύουμε θετικά, ώστε να επιμείνουν και να τα καταφέρουν. Τα βοηθάμε να αποκτήσουν θάρρος και να παίρνουν πρωτοβουλίες, χωρίς να στεναχωριούνται και να αγχώνονται για το αποτέλεσμα (Gottman, 1997).
Είναι σημαντικό οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εξασκηθούν οι ίδιοι και να διδάξουν στα παιδιά τους τον τομέα των συναισθημάτων. Η «συναισθηματική αγωγή» όπως αποκαλείται η εκπαίδευση στην έκφραση και στο χειρισμό των συναισθημάτων, στηρίζεται στη συναισθηματική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και διαπλάθει συναισθηματικά ευφυή άτομα.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί που εφαρμόζουν τη συναισθηματική αγωγή στα παιδιά τους πρέπει να ακολουθούν τα παρακάτω στάδια:
Έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και των συναισθημάτων των παιδιών τους.
Βλέπουν τα συναισθήματα των παιδιών τους ως μια ευκαιρία για να εξοικειωθούν μαζί τους, να συζητήσουν και να τους διδάξουν τρόπους χειρισμού των συναισθημάτων τους και εξεύρεσης λύσεων.
Ακούν προσεκτικά τα συναισθήματα, δείχνουν ενσυναίσθηση και αναγνωρίζουν τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά.
Βοηθούν τα παιδιά να λεκτικοποιήσουν τα συναισθήματα τους.
Θέτουν όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά των παιδιών και προσπαθούν από κοινού να βρουν τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
Έρευνες σε οικογένειες που εφαρμόζουν τη συναισθηματική αγωγή έχουν δείξει ότι τα παιδιά αυτών των οικογενειών μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα συναισθήματα τους, να τα χειρίζονται καθώς και να λύνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Επίσης αποκτούν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, έχουν καλύτερες σχολικές αποδόσεις, λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, αναπτύσσουν καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους και είναι σε θέση να ξεπεράσουν πιο εύκολα εμπειρίες που τους προκαλούν άγχος.
Η συναισθηματική αγωγή αποδέχεται όλα τα συναισθήματα όχι όμως όλες τις συμπεριφορές. Η θέσπιση ορίων από τους ενήλικες που εφαρμόζουν συναισθηματική αγωγή εστιάζεται όχι μόνο στη μη αποδοχή καταστροφικών τρόπων εκδήλωσης συμπεριφοράς αλλά και στη διδασκαλία εξεύρεσης εναλλακτικών τρόπων έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων τους.
Στρατηγικές για να διευκολύνουμε το έργο μας όταν εκφράζουμε τη συναισθηματική αγωγή
· Αποφεύγουμε τις επικρίσεις, τα υποτιμητικά σχόλια και τους χλευασμούς.
· Χρησιμοποιούμε τον έπαινο και βοηθάμε το παιδί με σταδιακά βήματα
· Μαθαίνουμε πληροφορίες από το ίδιο το παιδί για τη ζωή του.
· Παραλληλίζουμε τις εμπειρίες των παιδιών μας με αντίστοιχες εμπειρίες των ενηλίκων.
· Δεν προσπαθούμε να δώσουμε συμβουλές, νουθεσίες και να προτείνουμε λύσεις
· Οι δικές μας λύσεις δεν εφαρμόζονται πάντα στα προβλήματα των παιδιών.
· Ακούμε τα αιτήματα του παιδιού.
· Νε είμαστε ειλικρινής με το παιδί μας.
· Δίνουμε χρόνο στο παιδί μας όταν δε θέλει να μιλήσει.
Ρίντου Ελένη
Ψυχολόγος