Το Μέλλον της Ευφυΐας

Το Μέλλον της Ευφυΐας

Καθώς η κατανόησή μας για την ανθρώπινη ευφυΐα θα εξελίσσεται, θα βλέπουμε και άλλους παράγοντες να υπεισέρχονται πλέον τους συναισθήματος. Το Ανατολίτικο μοντέλο του ψυχισμού είναι πολύ περισσότερο ολιστικό από το Δυτικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στον Καρτεσιανό δυαδισμό. Κατά τη φιλοσοφία της yoga, δεν υπάρχει πραγματικός διαχωρισμός μεταξύ του μυαλού και του σώματος, μεταξύ της συνείδησης και της ύλης, η συνείδηση είναι μία δίοδος που διαπερνά ολόκληρο το σώμα και επεκτείνεται πέρα από αυτό. Αυτή η συνείδηση θεωρείται ότι συγκεντρώνεται σε επτά (7) κέντρα του ψυχισμού, τα οποία έχουν την δική τους ευφυΐα και κυβερνούν διαφορετικές περιοχές της ύπαρξής μας. Πιστεύεται ότι τα κέντρα αυτά επικοινωνούν το ένα με το άλλο αντί απλώς να ελέγχονται από ένα απόλυτο μυαλό.

Πρόσφατες έρευνες επί της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος έχουν δείξει ότι η καρδιά, από μόνη της, εκπέμπει βιοχημικά σήματα τα οποία επιδρούν στον εγκέφαλο, και ότι το ιερό οστούν στη βάση της σπονδυλικής στήλης (σ.τ.μ. - ή καλύτερα το Μουλαντάρα Τσάκρα που εδρεύει εκεί) είναι σαν ένας δεύτερος εγκέφαλος. Μέσω της ενοποιητικής δύναμης της Κουνταλίνι , ο γιόγκι μπορεί να βιώσει διαφορετικές πλευρές της ευφυΐας τις οποίες η επιστήμη ακόμα δεν έχει ανακαλύψει. Αρχικά τη σοφία του βασικού κέντρου, η οποία θεωρείται ότι προέρχεται από έναν σύνδεσμο με τη γη και την αρχή της Γαίας (η αναβίωση, κατά τον Rupert Sheldrake, της αρχαίας ιδέας ότι ο πλανήτης έχει την δική του ευφυΐα). Την καλλιτεχνική δημιουργικότητα του δεύτερου κέντρου, η οποία διατυπώνεται μέσα από τα λόγια του γλύπτη Rodin: "Υπάρχουν άγνωστες δυνάμεις μέσα στη φύση. Όταν παραδίδουμε ολοκληρωτικά τους εαυτούς μας σε αυτή, χωρίς ενδοιασμούς, οδηγεί τις δυνάμεις αυτές σ'εμάς. Μας δείχνει αυτές τις μορφές που τα παρατηρητικά μας μάτια δεν βλέπουν, που η ευφυΐα μας δεν κατανοεί, ούτε υποψιάζεται."

Τότε έρχεται εκείνη η εσωτερική ευφυΐα του στομαχικού κέντρου, η ΕΙ του καρδιακού κέντρου, η συλλογική και επικοινωνιακή ευφυΐα του φαρυγγικού κέντρου (τα πολλά κεφάλια είναι καλύτερα από ένα μόνο). Η νοημοσύνη και οπτική του μετωπικού κέντρου τείνει να υποθάλπεται από το εγώ μας και τα κοινωνικά πρότυπα. Μια σημαντική πλευρά της ευφυΐας είναι η ικανότητα να βλέπει τα πράγματα από τη θέση του άλλου και η ικανότητα να σκέφτεται πολύπλευρα. Η νοητική αλαζονεία περιορίζει την "όρασή" μας και προκαλεί μια δυσλειτουργική άγνοια. Ο φιλόσοφος Simone Veil είχε πει ότι "ο πραγματικά ευφυής δεν είναι τίποτα άλλο παρά η υπερφυσική αρετή της ταπεινοφροσύνης στο πεδίο της σκέψης". Τέλος, έχουμε την πιο ανέγγιχτη υπερσυνείδητη ευφυΐα του Sahasrara (κέντρου της κορυφής) όπου ο Εαυτός γίνεται συνειδητός στην καρδιά.

Έχει ειπωθεί ότι η επόμενη φάση της ανθρώπινης εξέλιξης θα βασισθεί στη μείωση του εγωιστικού ανταγωνισμού και στην αύξηση της συλλογικότητας, όχι υπό τη μορφή δεσποτισμού αλλά υπό τη μορφή μιας διευρυμένης αίσθησης του εαυτού μας. Ο ψυχαναλυτής Otto Rank προέβλεψε ότι "η δημιουργικότητα και ο μυστικισμός ...θα αποτελέσουν την ίδρυση ενός νέου ψυχολογικού ατόμου και μέσω αυτού (ή αυτής) θα επέλθει ο καινούριος πολιτισμός". Ο βαθμός συνεργασίας που θα απαιτηθεί στο μέλλον μπορεί να σημάνει ότι η ΕΙ και άλλες μορφές ευφυΐας, όπως η δημιουργικότητα και η αυτο-υπέρβαση, θα εκτιμώνται περισσότερο από την ευφυΐα που μετριέται από τα τεστ IQ. Μία ευφυΐα επικεντρωμένη στην καρδιά, είναι επικεντρωμένη στον Εαυτό και επομένως έχει μια υπεράνθρωπη και διαπροσωπική σύνδεση. Η επόμενη φάση της εξέλιξης, με τις τεράστιες προκλήσεις και το αυξανόμενο πλήθος πληροφοριών, θα απαιτεί μια "ολοκληρωμένη" ευφυΐα με πρόσβαση στο άπειρο.

"H ΕΞΥΠΝΗ ΚΑΡΔΙΑ"

"Είναι μόνο η καρδιά
που μπορεί να δει τα
αληθή, η ουσία δεν είναι
ορατή στο γυμνό μάτι"

Antoine de Saint-Exupery

Από τον Graham Brown

Στο τέλος του 20ου αιώνα παρατηρήθηκε μια απαράμιλλη έξαρση μελετών για τα συναισθήματα, το έως τότε ανεξερεύνητο πεδίο, επειδή ο ρόλος των συναισθημάτων στο νοητικό επίπεδο είχε υποτιμηθεί από την αναγωγική προσέγγιση της επιστήμης. Υπήρχε μια εποχή που το IQ θεωρούνταν ως ο βασικός συντελεστής επιτυχίας στη ζωή, αλλά κατά την τελευταία δεκαετία ο ψυχολόγος Daniel Goleman υποστήριζε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη, ή EI, είναι πιο σημαντική. Προσπαθεί να εξηγήσει γιατί τόσοι άνθρωποι με υψηλό IQ καταλήγουν να εργάζονται για ανθρώπους με μέτριο IQ και σχολιάζει ότι η απήχηση του βιβλίου του "Συναισθηματική Νοημοσύνη" μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι "επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι έξυπνοι με κατά κάποιον τρόπο ανεξάρτητο από βαθμολογία IQ". Αυτή η δημοφιλής άποψη δεν αποτελεί απλώς μια περίπτωση μέσω της οποίας οι άνθρωποι που έχουν πάρει χαμηλή βαθμολογία στα τεστ μέτρησης IQ προσπαθούν να νιώσουν καλύτερα. Γίνεται αυξανόμενα εμφανές ότι τα τεστ δεν βαθμολογούν τις ικανότητες που μετρούν περισσότερο στη ζωή, αλλά εκτιμούν την ικανότητα να κάνεις το συγκεκριμένο τεστ. Οι κοινωνίες ορίζουν την ευφυΐα υπό το συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο: Για παράδειγμα, οι πρωτόγονες κοινωνίες εξαρτιόνταν από πρακτικά προσόντα και από την εφαρμογή αυτών, ενώ οι τεχνολογικές κοινωνίες απαιτούν ικανότητες αφηρημένης σκέψης μεταδιδόμενες μέσω της επίσημης εκπαίδευσης. Συνεπώς αυτό που ορίζεται ως ευφυΐα σε μια τεχνολογική κοινωνία αντικατοπτρίζει παράγοντες που εγγυώνται την επιτυχία στο σχολείο.

Διάσημοι επιστήμονες έχουν πει ότι οι ανακαλύψεις τους αποτελούν ,απλά, αποκαλύψεις των μυστικιστών του παρελθόντος. Ακόμα και ο αλαζονικά σκεπτόμενος Φρόυντ έγραψε, "όπου κι αν πάω , βρίσκω έναν ποιητή που έχει πάει εκεί πριν από εμένα". Οι ποιητές και οι μυστικιστές γνώριζαν από πάντα ότι η αληθινή ευφυΐα είναι μια ευλογία του μυαλού και της καρδιάς, της σκέψης και του αισθήματος. Και τώρα η ψυχολογία προχωρά προς έναν ορισμό του τι μπορεί να είναι η EI (Emotional Intelligence).

Ο Goleman ορίζει την ΕΙ με τέτοιο τρόπο ώστε να συμπεριλαμβάνει αυτογνωσία, έλεγχο του παρορμητισμού, ζήλο και κινητοποίηση, εμπάθεια και κοινωνικές ικανότητες. Αυτά είναι τα προσόντα τα οποία ταυτοποιεί ως προϋποθέσεις για επιτυχία στην καριέρα και τις σχέσεις. Όμως ο όρος EI διατυπώθηκε επίσημα, για πρώτη φορά, το 1990 από τους ψυχολόγους Mayer και Salovey ως :

1) Να γνωρίζεις πώς νιώθεις, πώς νιώθουν οι άλλοι και τι πρέπει να κάνεις για αυτό.
2) Να γνωρίζεις τι σε κάνει να αισθάνεσαι καλά, τι σε κάνει να αισθάνεσαι άσχημα και πώς να πας από το "καλά" στο "άσχημα".
3) Η συναισθηματική αυτογνωσία, η ευαισθησία και οι διαχειριστικές ικανότητες που μας βοηθούν να μεγιστοποιήσουμε την μακροπρόθεσμη ευτυχία και επιβίωσή μας.

Πιο πρόσφατα ανανέωσαν τον ορισμό τους: "Η συναισθηματική νοημοσύνη περικλείει την ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι με ακρίβεια, να εκτιμάς και να εκφράζεις το συναίσθημα, την ικανότητα να αναδύεις και να γεννάς συναισθήματα όταν αυτά βοηθούν τη σκέψη, την ικανότητα να καταλαβαίνεις το συναίσθημα και την συναισθηματική γνώση, και την ικανότητα να ελέγχεις τα συναισθήματα ώστε να προωθείς τη συναισθηματική και διανοητική ανάπτυξη".

Συναισθηματική νοημοσύνη και Yoga

Έχει ειπωθεί ότι ο ορισμός του Goleman είναι μπερδεμένος επειδή έχει συμπεριλάβει μεταβλητές που θα μπορούσαν καλύτερα να ονομαστούν "στοιχεία της προσωπικότητας" παρά στοιχεία της ΕΙ και ότι τα συμπεριλαμβανόμενα τμήματα αντικατοπτρίζουν προσωπικές προκαταλήψεις και ενδιαφέροντα τα οποία περικλείουν συγκέντρωση και ανατολική φιλοσοφία. Το βιβλίο του Goleman, όμως, περιέχει πολύ λίγες αναφορές σε αυτά τα θέματα και, λαμβάνοντας κανείς υπόψη την αποτυχία της δυτικής επιστήμης να κατανοήσει τις διεργασίες της μεταφυσικής, θα άξιζε να δει κανείς το θέμα της ΕΙ υπό την οπτική της Yoga.

Η παράδοση της yoga της Ινδίας, που αναμφισβήτητα έχει επηρεάσει ολόκληρη την Ανατολή μέσα από την απορρόφησή της στον Βουδισμό, υποθέτει την ύπαρξη τριών nadis ή καναλιών ενέργειας στο "αιθερικό σώμα" του ανθρώπινου όντος. Το δεξί κανάλι (ηλιακή, yang ενέργεια) περιέχει τις ικανότητες που κοινώς κατηγοριοποιούνται στη Δύση ως λογική σκέψη ή ευφυϊα, ή προσαρμογή στο εξωτερικό κόσμο. Το αριστερό κανάλι (σεληνιακή, yin ενέργεια) περιέχει το συναισθηματικό μισό της ύπαρξής μας και ασχολείται με εσωτερικά ζητήματα. Το κεντρικό κανάλι έχει την ικανότητα της πνευματικής εξέλιξης. Επομένως, σε όρους των τριών καναλιών (nadis) και των τριών ποιοτήτων που περικλείονται (gunas), η λέξη "συναισθηματική νοημοσύνη" εμφανίζεται ως ένας συνδυασμός ή ισορροπία των αριστερών και δεξιών καναλιών, κάτι που είναι και ο σκοπός όλων των τεχνικών της yoga. Έτσι, η yoga/συγκέντρωση θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως μια πρακτική που στοχεύει στην ανάπτυξη της EI.

Στην ινδουιστική παράδοση, η θεϊκή διάνοια που κυβερνά το κεντρικό κανάλι, όπου παρουσιάζεται αυτή η διακριτή ισορροπία μεταξύ αριστερού και δεξιού , είναι η Mahalakshmi, η θεά που είναι γνωστή ως δότης ευφυΐας και κύριος του ανθρώπινου μυαλού. Η δύναμη Mahalakshmi θεωρείται ως κάτι περισσότερο από απλή ισορροπία μεταξύ συναισθήματος και λογικής, μια σχέση όχι του τύπου 1+1=2, αλλά του τύπου 1+1=1000 ή και περισσότερο.

Το πραγματικό νόημα της Γιόγκα είναι η διαδικασία της Αυτο-αντίληψης (όπου ο Εαυτός με κεφαλαίο "ε", αναφέρεται σε μία υπερ-προσωπική έννοια του εαυτού). Ο Goleman θεωρεί την αυτογνωσία ως την πιο σημαντική πτυχή της ΕΙ, επειδή επιτρέπει τον αυτοέλεγχο. Όταν αυτή η αυτογνωσία γίνει Αυτο-γνωσία, τότε αυτόματα οδηγεί στη γνήσια εμπάθεια με το να βλέπει κανείς τον Εαυτό στους άλλους.

Ίσως η ΕΙ θα μπορούσε να γίνει κατανοητή ως η ποιότητα του αόριστου Εαυτού, του πέρα από το εγώ (το μικρό εγώ / εαυτό με μικρό 'ε') και πέρα από το υπερ-εγώ (συνθήκες, συνήθειες) και όχι μόνο ως το αντίβαρο για το IQ. Το αριστερό ημισφαίριο, (το οποίο ελέγχει τη δεξιά πλευρά του σώματος), πιστοποιείται με τη λογική αντίληψη, ενώ το δεξί ημισφαίριο, (που συνδέεται με την αριστερή πλευρά του σώματος), θεωρείται ως η περιοχή τη διαίσθησης. Όμως, η ΕΙ δεν είναι ακριβώς το αντίθετο του IQ και δεν θα έπρεπε να θεωρείται ως μια αμιγώς δεξιού ημισφαιρίου ποιότητα. Μερικοί άνθρωποι έχουν αρκετή και από τις δύο μορφές ευφυΐας, ενώ μερικοί έχουν λίγη από τη κάθε μία. Οι ερευνητές προσπαθούν να κατανοήσουν πως η ΕΙ και το IQ είναι συμπληρωματικά. Η συναισθηματική ζωή αναπτύσσεται σε μία περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται το "μεταιχμιακό σύστημα" (limbic system) και πιο συγκεκριμένα στον "αμυγδαλοειδή πυρήνα" του. Η μεταιχμιακή περιοχή είναι εκείνη μέσω της οποία βιώνουμε χαρά πέρα από το δυαδισμό της ευτυχίας και της δυστυχίας, μία ευφυΐα πέρα από το "ανοιγόκλεισμα" του εγώ και των συνθηκών. Αυτό είναι το Sahasrara ή το έβδομο κέντρο της συνείδησης.

Στρατηγικές για να διευκολύνουμε το έργο μας όταν εκφράζουμε τη συναισθηματική αγωγή

Στη σύγχρονη εποχή τα παιδιά βιώνουν ένα αίσθημα κενού και ματαίωσης ενώ αδυνατούν να δημιουργήσουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Ως εκ τούτου προκύπτει σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη για συναισθηματική στήριξη και εκπαίδευση των παιδιών προκειμένου να αναγνωρίσουν τις ανάγκες αλλά και τις ικανότητές τους. Στο πλαίσιο αυτό οι γονείς και το σχολείο, μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, ζεστασιάς και ασφάλειας βοηθούν τα παιδιά να μαθαίνουν να εκτιμούν τον εαυτό τους και τους άλλους. Οι εκπαιδευτικές τους εμπειρίες δεν αφορούν μόνο σε γνωστικά πεδία, αλλά ανοίγουν το δρόμο για την ανάπτυξη της συναισθηματικής τους νοημοσύνης. Δίνεται η δυνατότητα γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές να συναντηθούν με ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο και να αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης.

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα της αντίληψης του εαυτού μας, αλλά και των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Είναι η ενσυναίσθηση, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων αλλά και υγιής μαχητικότητα. Όχι όμως και η συνεχής επιθυμία να αρέσουμε στους όλους. Βάζουμε όρια στον εαυτό μας και στους συνανθρώπους μας και κρίνουμε θετικά αντί να δεχόμαστε τους άλλους όπως είναι. Αντιμετωπίζουμε ειρηνικά τις συγκρούσεις και σε πνεύμα συνεργασίας, αποδοχής και σεβασμού τόσο της προσωπικότητας όσο και των ιδιαιτεροτήτων των άλλων. Μάλιστα οι συναισθηματικές μας αλληλεπιδράσεις ξεκινούν στο οικογενειακό και συνεχίζονται στο σχολικό περιβάλλον, μέσα στα ευρύτερα χωροχρονικά όρια του κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου όπου εντάσσονται.

Οι βασικές κατηγορίες συναισθηματικής νοημοσύνης είναι

Αυτοεπίγνωση : αναγνωρίζω τα συναισθήματα μου και τα ονομάζω.

Διαχείριση συναισθημάτων: αναγνωρίζω το θυμό, το άγχος, το φόβο και προσπαθώ ουσιαστικά να ηρεμήσω τον εαυτό μου όταν διαταράσσεται.

Ενσυναίσθηση: κατανοώ τα συναισθήματα των άλλων, βάζοντας στην θέση τους τον εαυτό μου.

Επικοινωνία: αναπτύσσω ποιοτικές και κοινωνικές αλληλεπιδραστικές σχέσεις με τους άλλους.

Συνεργασία: αναγνωρίζω την αξία της συμβολής των άλλων και ενθαρρύνω τη συμμετοχή τους σε ότι σκέφτομαι, αισθάνομαι ή θέλω να κάνω και να πω.

Επίλυση συγκρούσεων: χρησιμοποιώ τις συναισθηματικές δεξιότητες για την αντιμετώπιση τους και την ειρηνική επίλυσή τους.

Τη συναισθηματική νοημοσύνη τη μαθαίνουμε σε αντίθεση με την νοημοσύνη που τη διαθέτουμε. Ιδιαιτέρα στην περίπτωση των παιδιών, το να βρουν τη θέση τους στον κοινωνικό τους περίγυρο, να οριοθετήσουν το ρόλο τους στις κοινωνικές σχέσεις και να είναι αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους, είναι το ίδιο σημαντικό όσο και η επιτυχής σχολική επίδοση ή η υγιής συμπεριφορά στη διάρκεια της σχολικής ζωής.

Ένα παιδί με συναισθηματική νοημοσύνη καταφέρνει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα συναισθήματά του, ηρεμεί μόνο του και διατηρεί τις ισορροπίες του, είναι κοινωνικό και δημιουργεί δυνατές και σταθερές φιλίες, αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα, έχοντας ουσιαστικά ψυχική υγεία που θα το αποτρέπει μελλοντικά από τη βίαιη σχολική ή εξωσχολική συμπεριφορά.

Η ευαισθητοποιημένη ανταπόκριση των γονέων και των εκπαιδευτικών στα μηνύματα των παιδιών αποτελούν σημαντικές παραμέτρους της παρεχόμενης εκπαίδευσης και συνδέεται με τα καλύτερα αποτελέσματα ως προς τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών αλλά και ως προς τη σχολική προσαρμογή και τη σχολική επίδοση.

Οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο και η οικογένεια έχουν τη δυνατότητα, αλλά και την υποχρέωση να ενθαρρύνουν και να στηρίζουν το παιδί σε όλες τις πτυχές της καθημερινής του ζωής. Όταν ο μαθητής βιώνει συχνά την επιβράβευση, μαθαίνει να σέβεται τον εαυτό του, αρχίζει να πιστεύει στις δυνάμεις και στις ικανότητές του. Αποκτά την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα δράσης. Τονίζουμε πως όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη την αγάπη και την αποδοχή από τους γονείς και τους δασκάλους τους. Χρειάζονται το δικό τους «έπαινο» για να γίνονται καλύτεροι άνθρωποι. Ακόμα και αν αποτύχουν σε κάτι, ως γονείς και δάσκαλοι, αναγνωρίζουμε την προσπάθειά τους και τα ενισχύουμε θετικά, ώστε να επιμείνουν και να τα καταφέρουν. Τα βοηθάμε να αποκτήσουν θάρρος και να παίρνουν πρωτοβουλίες, χωρίς να στεναχωριούνται και να αγχώνονται για το αποτέλεσμα (Gottman, 1997).

Είναι σημαντικό οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εξασκηθούν οι ίδιοι και να διδάξουν στα παιδιά τους τον τομέα των συναισθημάτων. Η «συναισθηματική αγωγή» όπως αποκαλείται η εκπαίδευση στην έκφραση και στο χειρισμό των συναισθημάτων, στηρίζεται στη συναισθηματική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και διαπλάθει συναισθηματικά ευφυή άτομα.

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί που εφαρμόζουν τη συναισθηματική αγωγή στα παιδιά τους πρέπει να ακολουθούν τα παρακάτω στάδια:

Έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και των συναισθημάτων των παιδιών τους.

Βλέπουν τα συναισθήματα των παιδιών τους ως μια ευκαιρία για να εξοικειωθούν μαζί τους, να συζητήσουν και να τους διδάξουν τρόπους χειρισμού των συναισθημάτων τους και εξεύρεσης λύσεων.

Ακούν προσεκτικά τα συναισθήματα, δείχνουν ενσυναίσθηση και αναγνωρίζουν τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά.

Βοηθούν τα παιδιά να λεκτικοποιήσουν τα συναισθήματα τους.

Θέτουν όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά των παιδιών και προσπαθούν από κοινού να βρουν τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.

Έρευνες σε οικογένειες που εφαρμόζουν τη συναισθηματική αγωγή έχουν δείξει ότι τα παιδιά αυτών των οικογενειών μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα συναισθήματα τους, να τα χειρίζονται καθώς και να λύνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Επίσης αποκτούν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, έχουν καλύτερες σχολικές αποδόσεις, λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, αναπτύσσουν καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους και είναι σε θέση να ξεπεράσουν πιο εύκολα εμπειρίες που τους προκαλούν άγχος.

Η συναισθηματική αγωγή αποδέχεται όλα τα συναισθήματα όχι όμως όλες τις συμπεριφορές. Η θέσπιση ορίων από τους ενήλικες που εφαρμόζουν συναισθηματική αγωγή εστιάζεται όχι μόνο στη μη αποδοχή καταστροφικών τρόπων εκδήλωσης συμπεριφοράς αλλά και στη διδασκαλία εξεύρεσης εναλλακτικών τρόπων έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων τους.

Στρατηγικές για να διευκολύνουμε το έργο μας όταν εκφράζουμε τη συναισθηματική αγωγή

· Αποφεύγουμε τις επικρίσεις, τα υποτιμητικά σχόλια και τους χλευασμούς.

· Χρησιμοποιούμε τον έπαινο και βοηθάμε το παιδί με σταδιακά βήματα

· Μαθαίνουμε πληροφορίες από το ίδιο το παιδί για τη ζωή του.

· Παραλληλίζουμε τις εμπειρίες των παιδιών μας με αντίστοιχες εμπειρίες των ενηλίκων.

· Δεν προσπαθούμε να δώσουμε συμβουλές, νουθεσίες και να προτείνουμε λύσεις

· Οι δικές μας λύσεις δεν εφαρμόζονται πάντα στα προβλήματα των παιδιών.

· Ακούμε τα αιτήματα του παιδιού.

· Νε είμαστε ειλικρινής με το παιδί μας.

· Δίνουμε χρόνο στο παιδί μας όταν δε θέλει να μιλήσει.

Ρίντου Ελένη

Ψυχολόγος

Είναι η ενσυναίσθηση, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αλλά και η υγιής μαχητικότητα

Καλλιεργήστε την στο παιδί σας για να ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο, να αντεπεξέλθει στα εμπόδια της ζωής και να έχει μια όμορφη και ευτυχισμένη ζωή.
Το μωράκι σας ήρθε επιτέλους στον κόσμο. Τώρα, κρατώντας το στην αγκαλιά σας, θαυμάζοντας το πόσο όμορφο και αξιολάτρευτο είναι, αναρωτιέστε αν θα είναι και έξυπνο! Θα είναι καλός μαθητής, θα γίνει ένας άξιος ενήλικας, ικανός να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της ζωής;

Θυμηθείτε, όμως, ότι έξυπνα δεν είναι μόνο τα παιδιά που διαπρέπουν στα μαθηματικά και εντυπωσιάζουν τους πάντες με τις σχολικές επιδόσεις τους. Έξυπνα είναι και τα παιδιά που διαθέτουν αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα και που είναι σε θέση να κατανοούν τόσο τα δικά τους συναισθήματα, όσο και τα συναισθήματα των άλλων. Διαθέτουν με άλλα λόγια υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη.
Με υπομονή, επιμονή, γνώση για της ανάγκες του και πολλή αγάπη για το παιδί, προσόντα δηλαδή που κάθε γονιός διαθέτει, μπορείτε να το βοηθήσετε να αναπτύξει τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα του χαρίσουν την επιτυχία στη μετέπειτα επαγγελματική και προσωπική του ζωή.

Τι είναι, όμως, αυτή η περιβόητη συναισθηματική νοημοσύνη;

Είναι η ικανότητα της αντίληψης του εαυτού μας, αλλά και των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Είναι η ενσυναίσθηση, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αλλά και η υγιής μαχητικότητα.
Εξάλλου, όποιος θέλει να επιτύχει στη ζωή, πρέπει να κατέχει το αλφάβητο των συναισθημάτων. Φυσικά, η συναισθηματική νοημοσύνη δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με τη συνεχή υποχωρητικότητα, ούτε με την επιθυμία να είμαστε αγαπητοί σε όλους. Αντιθέτως, συχνά είναι απαραίτητο να βάζουμε όρια τόσο στον εαυτό μας, όσο και στους συνανθρώπους μας. Είναι σημαντικό να ασκούμε κριτική αντί να δεχόμαστε τους πάντες όπως είναι.
Όποιος, όμως, διαθέτει συναισθηματική νοημοσύνη, ξέρει να αντιμετωπίζει τις συγκρούσεις, χωρίς να αφήνει πίσω του νικητές και χαμένους.

Ποια είναι, όμως, η διαφορά με τη νοημοσύνη;

Τη νοημοσύνη την έχουμε, τη συναισθηματική νοημοσύνη τη μαθαίνουμε.

Σίγουρα θα έχετε συναντήσει αρκετούς ανθρώπους που, παρά τον υψηλό δείκτη νοημοσύνης που διαθέτουν, αποτυγχάνουν τόσο στην κοινωνική όσο και στην προσωπική τους ζωή και αντιθέτως ανθρώπους με «κοινό νου», που τα καταφέρνουν παντού και κυρίως στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Αυτό και μόνο το γεγονός αποδεικνύει τη σημασία της συναισθηματικής σταθερότητας. Όταν το μυαλό και η καρδιά βρίσκονται σε αρμονία, η πρόοδος του ατόμου είναι αναμενόμενη.
Ιδιαίτερα στην περίπτωση των παιδιών είναι το ίδιο σημαντικό να βρουν τη θέση τους στον κοινωνικό τους περίγυρο και να είναι αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους, όσο το να μάθουν ανάγνωση και αριθμητική.

Ποιος είναι ο ρόλος του γονέα στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του παιδιού;

Ευτυχώς, όμως, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα χάρισμα που αποκτάται, καθώς μπορεί να αναπτυχθεί, αρκεί να καλλιεργήσετε στο παιδί σας την αυτοπεποίθηση.
Ο ρόλος σας, λοιπόν, είναι καθοριστικός τα πρώτα χρόνια της ζωής του, αφού την περίοδο αυτή διαμορφώνεται η προσωπικότητά του και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη μελλοντική πορεία του.

Αφιερώστε χρόνο στο παιδί σας

Δεν αρκεί να προσφέρετε στο παιδί σας όποιο παιχνίδι σας ζητάει και να του κάνετε όλα τα χατίρια. Πιο σημαντικό είναι να καλύπτετε τις συναισθηματικές ανάγκες του. Αφιερώστε του περισσότερο χρόνο!
Συζητήστε μαζί του
Ο παιδικός ψυχισμός είναι πολύ ευαίσθητος και μπορεί να πληγωθεί από κάποιο γεγονός, που εσείς μπορεί να θεωρείτε περαστικό ή ανώδυνο. Ενθαρρύνετέ το να συζητάει μαζί σας για το πώς αισθάνεται και να του μιλάτε και εσείς για τα δικά σας συναισθήματα.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν, χωρίς να το θέλετε, επιβαρύνετε το παιδί σας με προβλήματα που σας απασχολούν.
Κατανοήστε τη συμπεριφορά του
Συχνά, επειδή το παιδί δεν είναι σε θέση να εκφράσει με λόγια τα προβλήματά του, το κλειδί βρίσκεται στη συμπεριφορά του. Πίσω, λοιπόν, από τις δυσκολίες στον ύπνο, τη διατροφή, τις σχέσεις με τους συνομηλίκους του στο σχολείο, την επιθετικότητα, το ψέμα ή την κλοπή, είναι πιθανό να κρύβεται η ανάγκη του για περισσότερη προσοχή και φροντίδα.
Κάθε φορά που βοηθάτε το παιδί σας να κατανοήσει και σιγά-σιγά να ελέγξει τα αρνητικά συναισθήματα που το κατακλύζουν, όπως θυμός, οργή, άγχος, αναπτύσσετε τη συναισθηματική του νοημοσύνη.

Ένα παιδί με υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης μπορεί να καταφέρει εκπληκτικά πράγματα!

Να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα συναισθήματά του.
Να καταφέρνει να ηρεμεί μόνο του και να διατηρεί τις ισορροπίες του.
Να είναι κοινωνικό και να δημιουργεί γερές φιλίες.
Να αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα.

Βοηθήστε το παιδί να διαμορφώσει την προσωπικότητά του και να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του

Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο έχουν όχι μόνο τη δυνατότητα, αλλά και την υποχρέωση να ενθαρρύνουν και να στηρίζουν το παιδί σε όλες πτυχές της καθημερινότητάς του. Μην ξεχνάτε ότι το παιδί θα αποκτήσει αυτοπεποίθηση και πίστη στη ζωή μόνο αν βιώσει τη χαρά μετά από μια επιτυχημένη προσπάθειά του. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος για να μάθει να σέβεται τον εαυτό του και να έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη την αγάπη και την αποδοχή από τους γονείς και τους δασκάλους τους. Χρειάζονται την προτροπή αλλά και τον έπαινο, το «μπράβο» για να προχωρήσουν. Με αυτό τον τρόπο τους δείχνετε την αγάπη, την εκτίμηση και την προσοχή σας και τα βοηθάτε να πιστέψουν στις δυνάμεις τους.

Αφήστε το να κάνει λάθη!

Ακόμα και σε περίπτωση που αποτύχει σε κάτι, καλό είναι να αναγνωρίζετε την προσπάθειά του και να το ενισχύετε λέγοντάς του πως αν επιμείνει λίγο περισσότερο, την επόμενη φορά θα τα καταφέρει καλύτερα.
Φροντίστε, ωστόσο, να συμφιλιωθείτε πρώτοι εσείς με τις ενδεχόμενες αποτυχίες του μικρού σας και να τις αντιμετωπίζετε ως κάτι φυσικό και όχι ως τη συντέλεια του κόσμου! Μόνο έτσι θα το βοηθήσετε να αποκτήσει περισσότερο θάρρος και να παίρνει πρωτοβουλίες, χωρίς να αγχώνεται υπερβολικά για το αποτέλεσμα.

Ενημερωθείτε, λοιπόν, και δείξτε ωριμότητα για να αποκωδικοποιήσετε τα μηνύματα που σας στέλνει το παιδί σας, ώστε να επικοινωνείτε ουσιαστικά μαζί του και να σας έχει δίπλα του σε κάθε του προσπάθεια.

Οι στρατηγικές της συναισθηματικής νοημοσύνης

Οι στρατηγικές της συναισθηματικής νοημοσύνης

Αυτό ουσιαστικά που θέλουν να πουν οι παιδοψυχολόγοι, πέρα από θεωρίες και συμβουλές, είναι ότι η σωστή διαπαιδαγώγηση απαιτεί κάτι περισσότερο από την διάνοια, από την σκέψη –απαιτεί συναίσθημα. Κανείς δεν αμφισβητεί την αγάπη του γονιού προς το παιδί, όμως από την επιθυμία να μεγαλώσουμε παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη μέχρι αυτό να γίνει τελικά πράξη η απόσταση συχνά είναι μεγάλη.

Έτσι, καταλήγοντας στο βιβλίο του, ο J.Gottman απαριθμεί τις παρακάτω στρατηγικές που από κλινικές παρατηρήσεις αποδεικνύονται χρήσιμες στην εφαρμογή της συναισθηματικής αγωγής:

mother_boy 1. Απ
2. Χρησιμοποιήστε την «κλιμάκωση» και τον έπαινο όταν τα παιδιά σας μαθαίνουν να κάνουν κάτι σωστά.
3. Αγνοήστε τις «γονεϊκές σας προτεραιότητες» -μάθετε π.χ. στο παιδί σας να τακτοποιεί το δωμάτιό του λέγοντας «υπάρχουν παιχνίδια πεταμένα σε όλο το δωμάτιο» και όχι «είσαι πολύ ακατάστατος!».
4. Δημιουργήστε με τον νου σας έναν «χάρτη» της καθημερινής ζωής του παιδιού σας –δηλαδή, να ξέρετε με ποιους ανθρώπους συναναστρέφεται κάθε μέρα, σε ποια μέρη συχνάζει, πώς περνά τον ελεύθερο χρόνο του. Έτσι θα μπορείτε να κατανοήσετε καλύτερα τα συναισθήματα που δε μπορεί να εκφράσει.
5. Αποφύγετε να «συνταχθείτε με τον εχθρό» -π.χ. αν η υπέρβαρη κόρη σας επιστρέψει σπίτι στεναχωρημένη επειδή η δασκάλα γυμναστικής την χλεύασε για το βάρος της, μην πάρετε το μέρος της δασκάλας, όσο κι αν πιστεύετε ότι η μικρή πρέπει να αδυνατίσει.
6. Σκεφθείτε τις εμπειρίες των παιδιών σας σε σχέση με παρόμοιες εμπειρίες ενηλίκων, για να μπορέσετε να καταλάβετε πώς νιώθουν.
7. Μην προσπαθήσετε να επιβάλλετε τις δικές σας λύσεις στα προβλήματα του παιδιού –βοηθήστε να βρει αυτές που ταιριάζουν στον χαρακτήρα του.
8. Ενδυναμώστε το παιδί προσφέροντάς του επιλογές και σεβόμενοι τις επιθυμίες του.
9. Συμμεριστείτε τα όνειρα και την φαντασία του παιδιού σας.
10. Να είστε ειλικρινείς με το παιδί σας.
11. Διαβάστε μαζί με το παιδί σας παιδική λογοτεχνία –και να είστε υπομονετικοί καθ’όλη την διάρκεια της διαδικασίας.
12. Κατανοήστε τη θεμελιακή βάση της γονεϊκής σας εξουσίας –φροντίστε αυτή να είναι ο συναισθηματικός δεσμός σας με το παιδί και όχι οι απειλές και οι ταπεινώσεις.
13. Πιστέψτε στη θετική φύση της ανάπτυξης του ατόμου –οι εγκέφαλοι των παιδιών είναι από την φύση τους φτιαγμένοι για να αναζητούν ασφάλεια και αγάπη, γνώση και κατανόηση.

οφύγετε τις υπερβολικές επικρίσεις, τα ταπεινωτικά σχόλια ή τον χλευασμό κατά την επικοινωνία σας με το παιδί.

Συναισθηματική νοημοσύνη

Οπως είναι ήδη πολύ γνωστό, ο Daniel Goleman όχι μόνο δημιούργησε τον όρο «συναισθηματική νοημοσύνη» με το ομώνυμο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1995 αλλά, αργότερα, το 1998 ύστερα από έρευνα που πραγματοποίησε σε περίπου 200 μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες –και τα ευρήματά της δημοσίευσε σε άρθρο του στο Harvard Business Review (με ρεκόρ αριθμού ανατυπώσεων)–
έφερε στο φως την κρυμμένη αλήθεια/βασικό συστατικό στην επιτυχία που σημείωσαν ηγέτες και οργανισμοί. Με τον επιγραμματικό τίτλο οι δείκτες νοημοσύνης (IQ) και οι τεχνικές δεξιότητες είναι όντως σημαντικές «όπως τα πρώτα απαραίτητα σκαλοπάτια», όμως η συναισθηματική νοημοσύνη είναι «εκ των ων ουκ άνευ», ο συγγραφέας εξηγεί γιατί δεν επαρκούν πλέον οι ιδιότητες εκείνες που παραδοσιακά συνδέονται ως απαραίτητες για την ηγεσία – δηλαδή η ευφυΐα, η «σκληράδα», η αποφασιστικότητα, το όραμα. «Αυτό που διακρίνει τους πραγματικά αποτελεσματικούς ηγέτες είναι επίσης και ο υψηλός βαθμός της συναισθηματικής νοημοσύνης τους. Στην οποία περιλαμβάνεται η αυτογνωσία, ο αυτο-έλεγχος, η παρακίνηση, η ενσυναίσθηση και οι κοινωνικές δεξιότητες – τα «εξαρτήματα» της συναισθηματικής νοημοσύνης που αποκτώνται, αφού είναι δυνατόν να διδαχθούν και «μαθαίνονται». Ιδιαιτέρως για την «ενσυναίσθηση» επισημαίνει ότι έστω και αν ο όρος αυτός παραπέμπει σε «soft» ιδιότητα και δεν χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στις μπίζνες, για τον ηγέτη είναι, ωστόσο, απολύτως απαραίτητη προκειμένου να πάρει μια σκληρή απόφαση προς όφελος της εταιρείας του κατά τρόπο διακριτικό και με ευαισθησία προς τους ανθρώπους. «Ευφυείς» οργανισμοί Γιατί η συναισθηματική νοημοσύνη δεν κάνει μόνο τους ηγέτες –κάθε βαθμίδας– «ευφυείς» και αποτελεσματικούς. «Χτίζει» και συναισθηματικά «ευφυείς» οργανισμούς, στουςς οποίους οι άνθρωποι εργάζονται σε μιαν ατμόσφαιρα ομαδικού πνεύματος και θέλουν να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους. Aλλωστε, ποια είναι η πρόκληση για την ηγεσία σήμερα; «Είναι το πώς οι ηγέτες μπορούν να κινητοποιήσουν τους άλλους ώστε να θέλουν να κάνουν εξαιρετικά πράγματα μέσα σε έναν οργανισμό. Και αυτό να το πετυχαίνουν χρησιμοποιώντας πρακτικές με τις οποίες να μεταμορφώνουν τις αξίες σε δράση, το όραμα σε πραγματικότητα, τα εμπόδια σε καινοτομία, την απομόνωση σε αλληλεγγύη, τους κινδύνους σε ανταμοιβές», όπως αναφέρεται από τον H.D. Shannon του Future Leaders Institute (American Association of Community Colleges), θέλοντας να υπογραμμίσει τη σημερινή αδιαμφισβήτητη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης για τη δημιουργία ήθους, αξιών και ομαδικού πνεύματος. Μπροστά σε διλήμματα Υπογραμμίζει ακόμη πόσο απαραίτητο είναι ο ηγέτης να έχει ανεπτυγμένη τη συναισθηματική νοημοσύνη του στην περίπτωση που βρεθεί αντιμέτωπος με προκλητικά και αμφίσημα ηθικά διλήμματα για τα οποία, ως γνωστόν, «κανένα βιβλίο συνταγών μαγειρικής» δεν προσφέρει τη λύση τους. Οι αριθμοί που προκύπτουν όχι μόνο από τις έρευνες του κ. Goleman, αλλά και άλλων σύγχρονων ερευνητών πείθουν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη των ηγετών συνδέεται άμεσα με την επιτυχία των εταιρειών τους. Πείθουν, επίσης, ότι η συναισθηματική νοημοσύνη αναπτύσσεται εφόσον τα στελέχη διδαχθούν τον τρόπο να προσεγγίσουν κατ’ αρχήν το (ελληνικότατο) «γνώθι σαυτόν» που προϋποθέτει ότι γνωρίζουν τα όρια των δυνατοτήτων τους πριν αναλάβουν το έργο είτε την αποστολή που τους προτείνουν και ομολογούν τις ελλείψεις τους. «Συμβαίνει όμως συχνά τα ανώτατα στελέχη να μην αναγνωρίζουν και να μην αποδίδουν το σεβασμό που δικαιούνται τα ειλικρινή αυτά άτομα και χωρίς πολλή σκέψη τα απορρίπτουν ως μελλοντικούς ηγέτες». Κάνουν, δηλαδή, το αντίθετο από αυτό που θα έπρεπε να κάνουν, αφού οι ίδιοι δεν διαθέτουν τη συναισθηματική νοημοσύνη και δεν είναι σε θέση να διακρίνουν την ανεπτυγμένη αυτογνωσία των συνεργατών τους. Βασιλης Μουλακακης